Jedna od najznačajnijih ličnosti srpske kulture – na današnji dan rođen je Vuk Karadžić

Vuk Karadžić je bio pisac, filolog i reformator srpske azbuke i pravopisa. Rođen je 6. novembra 1787. godine u selu Tršić, nedaleko od Loznice. Preminuo je 7. februara 1864. godine u Beču.

Foto: Wikipedia

Vuk je jedna od najznačajnijih ličnosti srpske kulture i književnosti prve polovine 19. veka. Sakupljao je srpske narodne pesme i reformisao azbuku i ćirilično pismo, a njegovim reformama u srpski jezik je uveden fonetski pravopis, čime je slavenosrpski jezik zamenjen srpskim jezikom.

Godinama Vukove pobede smatraju se 1818., 1836., 1839., 1847. i 1852. godina.

Vuk Karadžić je rođen 1787. godine u Tršiću kod Loznice. Otac mu se zvao Stefan, a majka Jegda (devojačko Zrnić). Porodica Karadžić je u Tršić došla iz Drobnjaka, dok Zrnići potiču iz Ozrinića kod Nikšića. Stefanova i Jegdina deca mahom su umirala pa su mu dali ime Vuk, kako bi ga zaštiti od „veštica i duhova“.

Slomom Prvog srpskog ustanka 1813. godine iz Negotinske krajine odselio se u Zemun, odakle je ubrzo otišao u Beč.

Život u Beču

U austrijskoj prestonici upoznao je osamnaestogodišnju Anu Mariju Kraus, ćerku bogatog trgovca i njegovog stanodavca. Iako je pre nje voleo samo dve žene, Ružu Todorovu, lepoticu iz Tršića i Saru Karapandžić, udovicu iz Negotinske krajine, Vuk se zaljubio u Anu i odlučio da je oženi. Imali su trinaestoro dece, od kojih je čak jedanaestoro umrlo u detinjstvu ili ranoj mladosti.

Foto: Wikipedia

Prvi srpski rečnik i reforma azbuke

Godine 1818. objavio je prvo izdanje „Srpskog rečnika“. Građu za ovaj rečnik Vuk je pronašao u govoru naroda u Srbiji, Sremu i Vojvodini, a sastojao se od ukupno 26 270 reči. Puni naziv prvog srpskog rečnika bio je „Srpski rečnik istolkovan nemačkim i latinskim rečma“.

Iste godine objavio je i prošireno izdanje svoje gramatike koje je radikalno promenilo dotadašnje poimanje jezičkih pravila. U njemu je u mnogome uprostio azbuku i pravopis, pa je upotrebio Adelungov princip „Piši kao što govoriš, a čitaj kao što je napisano“. Za razliku od filologa Save Mrkalja, Vuk je smatrao da svaki glas mora da ima samo jedno slovo što je uveliko pojednostavilo gramatiku i pravopis.

Iz dotadašnje azbuke izbacio je sve nepotrebne znakove koji su se pisali, ali se nisu izgovarali. Za razliku od toga, Vuk je stvorio nove znakove tako što je pojedina slova stopio s tankim poluglasom. Na primer, „л + ь -> љ“, „н + ь -> њ“. Slovo „ђ“ Vuk je prihvatio od Lukijana Mušickog, a „џ“ je preuzeo iz starih rumunskih rukopisa. Slovo „ћ“ potiče iz starih srpskih rukopisa, a „j“ iz latiničnog pisma.

Značaj

Vuk Stefanović Karadžić je umro 7. februara 1864. godine u Beču. Njegovi posmrtni ostaci prenesni su 12. oktobra 1987. godine u Beograd, i sahranjeni uz najviše državne počasti u porti Saborne crkve. Sahranjen je pored Dositeja Obradovića. Njegov jezik je zvanično usvojen kao književni jezik tek 1868. godine, četiri godine nakon Vukove smrti.