Zašto biljke iz okoline Černobilja i dalje cvetaju

Černobilj je postao sinonim za katastrofu. Nuklearna nesreća iz 1986. godine, koju je nedavno ponovo približila javnosti veoma popularna istoimena serija, izazvala je hiljade karcinoma, pretvorila nekada gusto naseljenu oblast u grad duhova i prouzrokovala zabranjenu zonu koji pokriva više od 2.5000 km².

Foto: Shutterstock

Ali Černobiljska zona nije potpuno lišena života. Vukovi, veprovi i medvedi ponovo naseljavaju šume u okolini stare nuklearne elektrane. Kada je u pitanju vegetacija, osim najranjivijih i najizloženijih biljaka, ona nikada nije ni zamrla. Čak i u najradioaktivnijim mestima zone, vegetacija je počela da se oporavlja u roku od samo tri godine, prenosi portal Popular Science.

Ljude, zajedno sa drugim sisarima i pticama, bi radijacija koju su upile biljke na najozračenijim površinama ubila po nekoliko puta, da je to moguće. Zašto je onda vegetacija toliko otporna na radijaciju i nuklearnu katastrofu?

Da bi se odgovorilo na ovo pitanje, trebalo bi prvo razumeti kako radijacija iz nuklearnih reaktora utiče na žive ćelije. Černobiljski radioaktivni materijal je nestabilan jer neprastano izbacuje visokoenergetske čestice i talase koji razbijaju ćelijske strukture i reaktivne hemikalije koje onda napadaju ćelijsku mašineriju.

Dok je većinu ćelija moguće zameniti kada se oštete, DNK je suštinski izuzetak. Pri većim dozama radijacije, DNK postane poremećena i ćelije počnu brzo da odumiru. Manje doze mogu da prouzrokuju suptilniju štetu u obliku mutacija koje menjaju način funkcionisanja ćelija - na primer, time što ih učine kancerogenim, da se nekontrolisano umnožavaju i šire na druge delove tela.

Foto: Shutterstock

Kod životinja je ovo najčešće pogubno, jer su njihove ćelije i sistemi visokospecijalizovani i rigidni. Životinjska biologija je kompleksna mašina u kojoj svaka ćelija i organ ima svoje mesto i svrhu, a čije je međusobna saradnja neophodna da bi jedinka živela. Podjednako, čovek ne može preživeti bez mozga, srca ili pluća.

Biljke se, međutim, razvijaju na mnogo fleksibilniji i organskiji način. Pošto se ne mogu pomerati, nemaju drugog izbora osim da se prilagode uslovima u kojim se nađu. Umesto da imaju strogo definisanu strukturu kao životinje, biljke ih stvaraju "usput". Da li će im izrasti dublji koreni ili viša stabljika zavisi od ravnoteže hemijskih signala od drugih delova same biljke i biljne "svetske mreže", kao i od svetlosti, temperature, vode i uslova ishrane.

Kritična razlika u odnosu na životinjske ćelije je to što skoro sve biljne ćelije mogu stvaraju nove, u bilo kojem tipu da je potreban biljci. Zbog ovoga i baštovan može da zasadi novu biljku lišćem, delovima stabljike ili nečim trećim. Sve ovo znači da biljke mogu da nadomešćuju mrtve ćelije ili tkivo mnogo lakše od životinja, svejedno da li je oštećena ugrziom ili radijacijom.

Foto: Shutterstock

Mada radijacija i drugi tipovi DNK oštećenja mogu da prouzrokuju tumore u biljkama, mutirane ćelije obično ne mogu da se šire sa jednog dela biljke na drugi kao što to čine kanceri, zahvaljujući rigidnim, međuspojnim zidovima koji okružuju biljne ćelije. Pored toga, takvi tumori u većini slučajeva nisu fatalni, jer biljke umeju da pronađu "zaobilaznice" oko oštećenog tkiva.

Zanimljivo je i da pored urođene otpornosti prema radijaciji, neke biljke u Černobiljskoj zoni koriste spoljne mehanizme da zaštite svoj DNK time što joj menjaju hemijsku strukturu kako bi je učinili još otpornijom na oštećenja. Ako to ne upali, onda koriste svoje samopopravne sisteme. Budući da su nivoi prirodne radijacije na Zemljinoj površini bili mnogo viši u dalekoj prošlosti kada je rana vegetacija evoluirala, moguće je da se biljke u zabranjenoj zoni oslanjaju na predačke adaptacije kako bi preživele.

Život u novom izdanju

Život trenutno veoma napreduje oko Černobilja - populacije mnogih biljnih i životinjskih vrsta su zapravo veće nego što su bile pre katastrofe.

Ovaj preporod može biti iznenađujuć, uzveši u obzir tragičan gubitak i drastično skraćivanje ljudskih života koji se povezuju sa Černobilju. Radijacija i dalje ima vidljivo štetan uticaj na vegetaciju i svakako može da skrati životni vek pojedinačnih biljaka i životinja. Međutim, ako resursi neophodni za održavanje života postoje u dovoljnom izobilju i opterećenja okoline nisu pogubna, onda će život i dalje cvetati.

Foto: Shutterstock

Od presudnog značaja je izgleda bio odlazak ljudi iz tog područja, jer su koristi te okolnosti mnogo veće od danka nametnutog radijacijom. Černobilj se sada suštinski najveći rezervat prirode u Evropi, čiji ekosistem podržava više života nego ranije, čak i ako pojedinačni životni ciklusi traji malo kraće.

Na neki način, Černobiljska katastrofa je otkrila pravi opseg ljudskog uticaja na životnu sredinu. Premda je zaista bila štetna, nuklearna nesreća je donela mnogo manje uništenja lokalnom ekosistemu nego ljudi. Time što su napustili područje, stvoren je prostor za povratak prirode.