Kako su nastala imena prestonica bivših država SFRJ

Ljubljana, Zagreb, Sarajevo, Beograd, Podgorica, Skoplje, glavni su gradovi nezavisnih evropskih država, nekad članica SFRJ. Njihov nastanak i razvoj pratile su legende, prirodne katastrofe i ratovi. A evo kako su nastala imena prestonica bivših država SFRJ...

Foto: Shutterstock

Danas ćemo se pozabaviti zanimljivim činjenicama koje se vezuju uz nastanak njihovih imena.

Sarajevo

Ime glavnog grada Bosne i Hercegovine, prema legendi, potiče od kovanice 'Saray Ovası' što znači Dvor i polje oko dvora. Sarajevo se ponekad naziva i Šeher (tur. şehir; per. شهر šahr), imenom koje je gradu dao njegov osnivač Isa-beg Ishaković.

Nadimak prestonice BiH je Damask severa, a Jevreji Sefardi su ga nazvali Mali Jerusalim. Abdulah Škaljić, autor rečnika “Turcizmi u srpsko-hrvatskom jeziku”, na temu poreklo reči Sarajevo zabeležio je sledeće:

Foto: Shutterstock

“Složenica je nastala po uzoru na složenice Smederevo, Kraljevo, Popovo, Mirijevo, Trnovo (složenica) itd. Turski naziv za Sarajevo je “Saray-Bosna”, ali se u jednoj od najstarijih bosanskih vakufnama, u vakufnami Mustaj-bega Skenderpašića iz 1517. godine Sarajevo naziva i “Saray-ovasi”, bukvalno: “Sarajevsko polje”…

Ljubljana

Istoričari nisu saglasni kada je reč o poreklju imena Ljubljana. Izvor, tvrde pojedini stručnjaci, treba tražiti u reči ljubljena, drugi smatraju da je u pitanju staro božanstvo Laburus, treći tvrde da je reč došla iz latinskog izraza za reku koja poplavljuje, aluviana. Neki ipak misle da potiče od nemačkog Lajbah – mlačni potok.

Pod današnjim imenom, Ljubljana se pominje 1144. (kao Lajbah) i 1146. (Luwigana). Godine 1220. dobila je status grada, a danas je jedna od najlepših prestonica Evropske unije i nosilac titule “zelena prestonica”.

Foto: Shutterstock

Beograd

Singidunum, Singidon, Alba Greka, Beli grad, Belgrad, samo su neki od pređašnjih naziva za glavni grad Srbije. Skordisci, keltsko pleme, su naselili teritoriju Beograda 279. g. pre n. e. Njegovo prvobitno ime je bilo Singidunum.

Veruje se da taj naziv potiče ili od reči “dunum” što znači brežuljak ili od “din” tj. grad. Skordisci su svoje ime, kako se pretpostavlja, dobili po Skordus planini – Šar planini. U trećem veku Beograd je dobio status rimske kolonije.

Foto: Shutterstock

Srbi ga naseljavaju u sedmom veku i nazivaju ga Belim gradom. Ime kao takvo je pomenuto u vizantijskim analima cara Lava V Jermenina (813 – 820) zajedno sa nazivima Singidon i Alba Greka.

Tako su ga zvali Vizantijci, a još su koristili i imena Belagradon i Belegradon. Prvi put se slovenski naziv Beograd pominje u pisanom dokumentu 16. aprila 878. godine i to u pismu pape Jovana VIII bugarskom knezu Borisu.

Zagreb

Prema legendi koja se prenosi s kolena na koleno, glavni grad Hrvatske dobio je ime prema glagolu, izgovorenom u jednoj neobično običnoj situaciji. Naime, stari ban, umoran i žedan, izdao je naređenje devojci po imenu Manda da mu donese vode s izvora.

“Mando, dušo zagrabi”, bile su te njegove čuvene reči. Iz zagrabi izvedeno je ime Zagreb, a po devojci iz mita, izvor na Trgu bana Jelačića, koji je služio Zagrepčanima za snabdevanje vodom, dobio je ime Manduševac.

Foto: Shutterstock

O poreklu naziva hrvatske prestonice postoje i neke druge, manje poznate teorije i legende. Tako se navodi da je ime nastalo kao izvedenica glagola zagrepsti, odnosno ukopati.

Treća teza dovodi u vezu ime Zagreb, sa starim hrvatskim nazivom za obalu ‘b(e)reg’. Ovaj izraz je i danas u upotrebi u krašićkom kraju. Latinska reč – Zagrabia, sugeriše da je lokacija na kojoj je grad, još u srednjem veku, bila utvrđena.

Skoplje

Skoplje datira iz predantičkog razdoblja. Ovaj grad je imao strateški značaj u drevnom razdoblju, kada je poznat kao Skupi. Iskopavanja iz starog grada Skupi nalaze se na području Zajčev rid iznad ušća reke Lepenec u Vardaru, današnjem selu Zlokućani. Skupi je bio glavni grad tadašnje Dardanije.

U vizantinskim dokumentima, grad Skoplje zove se Skopija, a Slaveni su se odnosili i na Skopie, Skopje ili Skoplje. Godine 1392. grad su osvojili Turci i dobio ime Uskupu (Üsküp).

Foto: Shutterstock

Podgorica

I za kraj – glavni grad Crne Gore. Pre Podgorice, na njenoj teritoriji, postojale su naseobine Duklja, Birziminium i Ribnica. Najstarije naselje na ušću Ribnice u Moraču – karavanska stanica, Birziminium, samo je naznačeno u starim spisima, a ucrtali su ga rimski kartografi.

Duklja, grad koji prvi put pominje Ptolomej u II veku pre nove ere, za ono doba bila je veliko mesto, sa 8 do 10 hiljada stanovnika na prostoru koji je imao jedva nešto više od desetak kilometara u prečniku, ali u kome je postojala kompletna komunalna infrastruktura. Porušena je 602. godine.

Foto: Shutterstock

Ime Podgorica se prvi put pominje 1326. godine, kada počinje i razvoj grada. Godine 1455. Turci osvajaju Medun, moćno utvrđenje, a 1474. i Podgoricu. Započinje četvorovekovna turska vladavina.

Na mestu gde se Ribnica uliva u Moraču, na temeljima srednjovekovnog grada Ribnice, Turci podižu utvrđenje u kome nastaje naselje, današnja Stara Varoš. Na Ledinama (nekad služila za logorovanje turske vojske) podignuta je Nova Varoš – jedno vreme nazivana Mirkova varoš – po vojvodi Mirku, ocu kralja Nikole I Petrovića.

U II svetskom ratu Podgorica je bombardovana preko 70 puta i bila srušena do temelja. Oslobođena je 19. decembra 1944. godine. Od 13. jula 1946. (kada je postala i glavni grad Republike Crne Gore) do 2. aprila 1992. nosila je ime Titograd.