Kako je nastao izraz „kolo sreće“

Da li ste se ikad pitali kako je nastao izraz "kolo sreće"? U poznatom spevu Osman dubrovačkog pesnika Ivana Gundulića pominje se, pored ostalog, i kolo sreće.

Foto: Shutterstock

Gundulić kaže (Pevanje prvo):

"Kolo od sreće uokoli

vrteći se ne pristaje:

tko bi gori, eto je doli,

a tko doli, gori ustaje."

U tim stihovima, i stihovima koji slede, pesnik ukazuje na prolaznost svega postojećeg, pa i svake sile i zla, odnosno na stalne promene u svetu. Zato nastavlja:

"Sad vrh sablje kruna visi,

sad vrh krune sablja pada,

sad na carstvo rob se uzvisi,

a tko car bi, rob je sada."

Time je Gundulić, podstaknut porazom Turaka u bici kod Hotina (1621), već u prvoj polovini XVII veka, dakle dvesta godina ranije, nagovestio propast moćnog Osmanskog carstva na našim prostorima.

O dubljem istorijskom smislu i umetničkim vrednostima njegovog speva moglo bi se pisati i govoriti nadugo i naširoko. Ali to je posao za istoričare književnosti. Nas ovde zanima samo izraz kolo sreće, koji se javlja u navedenim stihovima.

Treba odmah reći da taj izraz nije plod Gundulićevog pesničkog nadahnuća, nego ustaljenog shvatanja života koje je vladalo u njegovo vreme, i koji vek pre. U skladu s tim shvatanjem, ideja prolaznosti i stalnih promena u svetu predstavljena je u vidu takozvanog točka sudbine.

Na tom točku (ili kolu) vide se ljudi privezani kako se uzdižu ili padaju, zavisno od toga gde se nalaze. Okretanjem točka ili "kola sudbine" u srednjem veku se tumačila i propast drevnih civilizacija (asirske, feničanske, egipatske i dr.), smena različitih oblika vladavine, pa i lične sudbine običnih ljudi.

Smatralo se, naime, da se u istoriji sve vrti ukrug: mir rađa bogatstvo, bogatstvo rađa lenjost, lenjost izaziva svadljivost, svadljivost dovodi do rata, koji se završava mirom da bi opet nastalo bogatstvo koje rađa lenjost… I tako se u određenim ciklusima sve stalno ponavlja.

Po tom shvatanju, i čovekova sudbina zavisi od kola sreće, tačnije: od mesta na kojem se nalazi, tj. da li je privezan za deo točka koji se uzdiže, ili za onaj koji pada.

Takve srednjevekovne predstave ljudske sudbine i sudbine naroda i civilizacija, nastale negde sredinom drugog milenijuma, dakle oko 1500. godine, imaju, u stvari, svoj koren u grčkoj i rimskoj mitologiji.

One su vezane za kult boginje Fortune, isprva italskog božanstva blaženstva, plodnosti i žena, koja je kasnije u starom Rimu poštovana kao božanstvo sreće i sudbine. Stoga je Fortuna poistovećivana sa grčkom boginjom sreće Tihom.

Fortuna je obično predstavljana sa oznakama promenljivosti sudbine: pre svega krugom, točkom ili kolom koje se okreće. Iz takve predstave se kasnije, u srednjem veku, razvio već pomenuti točak sudbine ili kolo sreće, koje i danas živi, ređe kao slika, a više kao ustaljeni izraz u jeziku.